ပ႒ာန္း ၂၄-ပစၥည္း

၁။ ေဟတု ပစၥေယာ။
အျမစ္မွျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁) ေလာဘ, ေဒါသ, ေမာဟ, အေလာဘ, အေဒါသ, အေမာဟ၊ ဤဟိတ္ ၆-ပါးက ေဟတုပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္ နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
ပစၥည္းဆိုတာက အေၾကာင္းတရား၊ ပစၥယုပၸန္ဆိုတာက အက်ိဳးတရား။

၂။ အာရမၼဏ ပစၥေယာ။
အာရံုျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၂) အာရံ ၆-ပါးက အာရမၼဏပစၥည္း၊ 
အာရံုျပဳတဲ့ စိတ္နာမ္က ပစၥယုပၸန္။ 

၃။ အဓိပတိ ပစၥေယာ။
အႀကီးအကဲျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၃) လြန္ကဲေသာ ဆႏၵ, ဝီရိယ, စိတ္, ပညာ ဤေလးပါးတြင္ တပါးပါးက အဓိပတိပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္ နာမ္ႏွင့္စိတၱဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
 (၄) အေလးျပဳခံရတဲ့ အာရံုက အာရမၼဏာဓိပတိ ပစၥည္း၊ 
အေလးျပဳတဲ့ စိတ္နာမ္က ပစၥယုပၸန္။

၄။ အနႏၲရ ပစၥေယာ။
အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

၅။ သမနႏၲရ ပစၥေယာ။
ေကာင္းစြာ အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၅)  ေရွးေရွး စိတ္နာမ္မ်ားက အနႏၲရ, သမနႏၲရ, နတၳိ, ဝိဂတ ပစၥည္း။
ေနာက္ေနာက္ စိတ္နာမ္မ်ားက ပစၥယုပၸန္။

၆။ သဟဇာတ ပစၥေယာ။
ျပိဳင္တူျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

၇။ အညမည ပစၥေယာ။
အျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

၈။ နိႆယ ပစၥေယာ။
မွီရာျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၆) နာမ္တရားမ်ား အခ်င္းခ်င္း၊ မဟာဘုတ္ ၄-ပါး အခ်င္းခ်င္း၊ ပဋိသေႏၶစိတ္ႏွင့္ ဝတၳဳရုပ္ အခ်င္းခ်င္း၊ 
သဟဇာတ, အညမည, နိႆယ ပစၥည္း, ပစၥယုပၸန္။
* (၇) စိတ္နာမ္မ်ားက သဟဇာတ နိႆယ ပစၥည္း။
စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
* (၈) မဟာဘုတ္ ၄-ပါးက သဟဇာတ နိႆယ ပစၥည္း။
ဥပါဒါရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
* (၉) မ်က္စိ, နား, ႏွာ, လွ်ာ, ကိုယ္ႏွင့္ ဝတၳဳရုပ္တို႔က နိႆယပစစည္း။
ျမင္တာ, ၾကားတာ, နံတာ, စားတာ, ထိတာ, သိတာက ပစၥယုပၸန္။

၉။ ဥပနိႆယ ပစၥေယာ။
အားႀကီးေသာ အေၾကာင္းျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၀) စြဲမွီရာ ေရွးကာလ စိတ္နာမ္မ်ားက ပကတူပနိႆယ ပစၥည္း။
စြဲမွီ၍ျဖစ္ေသာ ေနာက္ကာလ စိတ္နာမ္မ်ားက ပစၥယုပၸန္။
* (၁၁) ဥတု, ေဘာဇဥ္, ပုဂၢိဳလ္ ေနရာစသည္က ပကတူပနိႆယ ပစၥည္း။
၄င္းတို႔ကိုစြဲမွီ၍ ျဖစ္ေသာ စိတ္နာမ္မ်ားက ပစၥယုပၸန္။
(အာရမၼဏူပနိႆယ, အနႏၲရူပနိႆယ တို႔မွာ နံပါတ္ (၄-၅) အပိုဒ္ႏွင့္ တူျပီ)

၁၀။ ပုေရဇာတ ပစၥေယာ။
ေရွးဦးစြာ ျဖစ္ႏွင့္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၂) မ်က္စိ စေသာ မွီရာရုပ္ ၆-ပါးက ဝတၳဳပုေရဇာတ ပစၥည္း။
ျမင္မႈစေသာ ရုပ္နာမ္ ၆-ပါးက ပစၥယုပၸန္။
* (၁၃) အဆင္း စေသာ အာရံု ၅-ပါးက အာရမၼဏ ပုေရဇာတပစၥည္း။
ျမင္မႈစေသာ ရုပ္နာမ္ ၅-ပါးက ပစၥယုပၸန္။

၁၁။ ပစၧာဇာတ ပစၥေယာ။
ေနာက္မွျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၄) ေနာက္မွျဖစ္ေပၚလာေသာ စိတ္နာမ္မ်ားက သဟဇာတပစၥည္း။
ေရွးကျဖစ္ႏွင့္ေသာ တစ္ကိုယ္လံုးက ပစၥယုပၸန္။

၁၂။ အာေသဝန ပစၥေယာ။
အထံုပါ၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၅) ေရွးေရွး ေဇာက အာေသဝနပစၥည္း။
ေနာက္ေနာက္ ေဇာက ပစၥယုပၸန္။

၁၃။ ကမၼ ပစၥေယာ။
ျပဳမႈျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၆) ေစတနာက ကမၼပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇ ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
(၁၇) ကုသိုလ္, အကုသိုလ္ ေစတနာက နာနကၡဏိက ကမၼပစၥည္း။
အက်ိဳးဝိပါက္က ပစၥယုပၸန္။

၁၄။ ဝိပါက ပစၥေယာ။
အက်ိဳးျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၈) ဝိပါက္စိတ္နာမ္က ဝိပါကပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။

၁၅။ အာဟာရ ပစၥေယာ။
အားသစ္ေပး၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၁၉) ၾသဇာရုပ္က အာဟာရပစၥည္း။
တစ္ကိုယ္လံုးက ပစၥယုပၸန္။
(၂၀) ဖႆ, ေစတနာ, ဝိညာဥ္က အာဟာရပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္ နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။

၁၆။ ဣျႏၵိယ ပစၥေယာ။
အုပ္စိုး၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၂၁) မ်က္စိ, နား, ႏွာ, လွ်ာ, ကိုယ္ ဤကိုယ္ငါးပါက ဣျႏၵိယပစၥည္း။
ျမင္မႈစေသာ စိတ္နာမ္ငါးပါးက ပစၥယုပၸန္။
(၂၂) ဇီဝိတေခၚ အသက္ရုပ္က ဣျႏၵိယပစၥည္း။
တြဲဘက္ကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
(၂၃) ဇီဝိတေခၚ အသက္နာမ္ႏွင့္ စိတ္, ေဝဒနာ, သဒၶါ, ဝီရိယ, သတိ, သမာဓိ, ပညာ, ဤရွစ္ပါးက ဣျႏၵိယပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶ ကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။

၁၇။ စ်ာန ပစၥေယာ။
ရႈ၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၂၄) ဝိတက္, ဝိစာရ, ပီတိ, သုခ, ဧကဂၢတ၊ ဤ စ်ာနင္ငါးပါးက စ်ာနပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶ ကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။

၁၈။ မဂၢ ပစၥေယာ။
ေရာက္ေစ၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၂၅) မိစၧာဒိ႒ိ, သမၼာဒိ႒ိ စေသာ မဂၢင္တရားကိုယ္ ၉-ပါးက မဂၢပစၥည္း။
ယွဥ္ဘက္ နာမ္ႏွင့္ စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။

၁၉။သမၸယုတၱ ပစၥေယာ။
ယွဥ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၂၆) စိတ္ ေစတသိက္ အခ်င္းခ်င္း သမၸယုတၱပစၥည္း၊ ပစၥယုပၸန္။

၂၀။ ဝိပၸယုတၱ ပစၥေယာ။
မယွဥ္ပ ဲေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
* (၂၇) စိတ္နာမ္မ်ားက ဝိပၸယုတၱ ပစၥည္း။
စိတၱဇရုပ္, ပဋိသေႏၶကမၼဇရုပ္က ပစၥယုပၸန္။
(၂၈) ပုေရဇာတဝိပၸယုတ္မွာ ဝတၳဳပုေရဇာတႏွင့္ တူျပီ၊ ပစၧာဇာတဝိပၸယုတ္မွာ ပစၧာဇာတႏွင့္ တူျပီ။

၂၁။ အတၳိ ပစၥေယာ။
ရွိဆဲျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

၂၂။ နတၳိ ပစၥေယာ။
မရွိမူ၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

၂၃။ ဝိဂတ ပစၥေယာ။
ခ်ဳပ္ကင္း၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

၂၄။ အဝိဂတ ပစၥေယာ။
မခ်ဳပ္ကင္းမူ၍ ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။

* (၂၉) အတၳိ, အဝိဂတတို႔မွာ သဟဇာတ, ပုေရဇာတ, ပစၧာဇာတ, ရုပ္အာဟာရ, ရုပ္ဇီဝိတိျႏၵိယႏွင့္ တူျပီ။
(၃၀) နတၳိ, ဝိဂတတို႔မွာ အနႏၲရႏွင့္ တူျပီ။
(၁၃၂၁-ခု ဝါတြင္းသံုးလပတ္လံုး ေဟာသည္။)